پاسخ کوتاه به این سوال این است: خیر. بسیاری از قد خود راضی نیستند و به دنبال راهی برای بلند شدن قد در بزرگسالی هستند. با جستجو در اینترنت محصولات، متدها و حتی مکملهای زیادی را می‌توانید پیدا کنید که مدعی هستند کمک می‌کنند تا افراد بتوانند قد خود را حتی در بزرگسالی افزایش دهند.

در این مقاله  پاسخ این سوالات را خواهیم داد:

• فرایند رشد استخوانها چگونه است؟
• عوامل موثر بر قد چیست؟
• تاثیر ورزش روی رشد قدی کودکان چگونه است؟
• تا چه سنی انسان رشد قدی دارد؟
• تاثیر بارداری و شیردهی روی قد چیست؟
• آیا می‌توان در بزرگسالی رشد قدی داشت؟
• چطور از کاهش قد در دوران میانسالی و کهنسالی پیشگیری کنیم؟

فرایند رشد استخوانها

رشد استخوان‌ها، نتیجه یک فرایند پیچیده تابعی از عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی است. رشد طولی استخوانها به صفحات رشد بستگی دارد. صفحه رشد، چند ناحیه دارد که هر کدام از این ناحیه ها عملکرد خاص خود را دارد و در نهایت نحوه عملکرد این 5 ناحیه به رشد طولی استخوان می انجامد .

طول استخوان تحت تاثیر عوامل سیستمیک(وابسته به کل بدن)، منطقه ای( وابسته به همان محل) و فاکتور های مکانیکی است. و تمام این عوامل تعیین کننده طول استخوانها هستند.

باید بدانید که رشد استخوانها فقط طولی نیست، بلکه استخوانها بصورت عرضی هم رشد دارند. در مورد رشد عرضی، عوامل ژنتیکی و همینطور عوامل مکانیکی( سبک زندگی فرد و فعالیت هایی که دارد) روی رشد عرضی استخوانها تاثیر گذار هستند.

نکته خیلی مهمی که باید بدانید این است که استخوانهای ما، بافت‌هایی هستند که مدام در حال نوسازی هستند. یعنی هر روز مقداری از بافت استخوان، توسط سلول هایی که به استئو کلست معروف هستند (osteoclast)تجزیه می شود و املاح مورد نیاز مثل کلسیم، پتاسیم، فسفر، منیزیوم و … به جریان خون آزاد می شود و مقداری بافت جدید استخوان، توسط سلول های استئو بلست (osteoblast)  دوباره ساخته می‌شود. این فرایند به Remodeling (دوباره سازی) استخوانها معروف است. هر سال ده  درصد استخوانهای ما  با همین فرایند تعویض می شوند طوری که هر  10 سال یک بار، کل بافت استخوانهای ما تعویض می شود.

Remodeling استخوانها ، برای بدن بسیار ضروری هستند. به دلایل زیر:

•  آسیب‌دیدگی های استخوان ترمیم می‌شود.
• از تجمع بیش از حد استخوانهای قدیمی با بافت کهنه و شکننده جلوگیری می‌شود.
• هنگام کمبود املاحی چون کلسیم، و فسفر(بویژه در مقاطعی مثل بارداری و شیردهی) کمبود این املاح جبران می‌شود.

در فرایند نوسازی یا remodeling استخوانها، بدن بسته به نیاز و عملکرد خون، استخوانهای متراکم‌تر و مستحکم‌تر می‌سازد.(و یا برعکس)

استخوانها چطور بلند می شوند؟

از نظر طولی، استخوان ها (استخوانهای بلند) به دو ناحیه اصلی تقسیم می‌شوند.

1- شفت یا بدنه اصلی استخوان که به ناحیه دیافیز معروف است.

2- دو سر انتهای استخوان که اپی‌فیز گفته می‌شود.

بخش دیافیزیز استخوان، خودش چند لایه است. لایه بیرونی آن شامل بافت مستحکم و متراکم استخوانی که به استخوان کورتیکال معروف است، تشکیل شده و لایه داخلی آن هم از بافت اسفنجی استخوان، بنام استخوان ترابیکولار تشکیل شده. و در مرکز آن هم یک حفره استوانه ای شکل وجود دارد که به حفره مغز استخوان( کانال مدولری) معروف است. در حفره مغز استخوان (medullary cavity)، گلبولهای قرمز، بیشتر گلبولهای سفید و پلاکت های خونی تولید می‌شوند.

بخش اپیفیز استخوان اسفنجی است و یک صفحه غضروفی داخل آن وجود دارد که به آن خط اپی فی سیل (epiphyseal line) گفته می‌شود. این صفحه غضروفی شکل، همان صفحه رشد معروف است. استخوانهای انسان از همین ناحیه رشد طولی دارند نه از بدنه!

همانطور که می‌بینید در شکل سمت چپ، یک لایه جدید غضروفی در بخش بالایی صفحه رشد یا همان اپی فی سیل تشکیل می‌شود. بعد صفحه رشد به کمی بالاتر منتقل می‌شود(شکل وسط) و طبق شکل سمت راست، لایه زیرین که قبلا غضروفی بود(در مرز استخوان و صفحه رشد) به استخوان تبدیل می‌شود.

در افراد بزرگسال، این صفحه به استخوان تبدیل می‌شود و به اصطلاح صفحات رشد بسته می‌شود به همین علت بلند شد قد در بزرگسالی غیر ممکن است.

عوامل موثر بر قد

مهمترین فاکتور های موثر روی قد یک انسان، به شرح زیر است:

•  ژنتیک
•  جنسیت
•  بیماری ها
•  تغذیه
•  نوع فعالیت بدنی و ورزش

از میان فاکتور های فوق، ژنتیک، مهمترین و پررنگ ترین نقش را در تعیین قد انسان ایفا می‌کند. مطالعات نشان داده که 60-80 درصد قد افراد تابع ژنتیک است. بعبارتی، افرادی که والدین قد بلند تری دارند، پتانسیل بیشتری برای قد بلند شدن دارند. برعکس افرادی که والدین کوتاه قد دارند، پتانسیل بیشتری برای کوتاه قد شدن دارند.

بعد از ژنتیک، جنسیت مهمترین فاکتور است. به صورت کلی زنان، قد کوتاه تری نسبت به مردان دارند. نقش عوامل محیطی مانند تغذیه و ورزش روی قد حدود 20-40 درصد است.

اگرچه رشد طولی و بلند شدن قد در بزرگسالی غیر ممکن است، با این حال شرایط محیطی نقش پررنگی در رسیدن به سقف ژنتیکی فرد دارند. به عبارتی اگر شرایط محیطی مناسب باشد فرد می‌تواند به سقف ژنتیکی خود برسد در غیر اینصورت حتی به سقف ژنتیکی خود هم نمی‌رسد.

برخی بیماری ها و ناهنجاری های ژنتیکی نیز روی رشد قد تاثیر دارند. مانند:

•   غول پیکری
• کوتاه قامتی
•  انواع آرتروز ها
• بیماری سلیاک درمان نشده
• سرطان
• استفاده طولانی مدت از استروئید ها
•  سندرم داون
•  سندرم ترنر
• سندرم مارفان

تغذیه صحیح و سالم نیز روی پتانسیل قدی فرد تاثیر می‌گذارد. دریافت کافی ویتامین ها، املاح(کلسیم) و پروتئین به رشد قدی کودکان کمک می‌کند.

نقش ورزش در رشد قدی كودكان

فعالیت های بدنی در کودکان باعث ترشح هورمون رشد در بدنشان می‌شود. وقتی هنوز صفحات رشد باز هستند، کودکانی که فعالیت فیزیکی بیشتری دارند، بیشتر از کودکان بی‌تحرک‌، رشد می‌کنند.

التبه تغذیه کودکان در کنار ورزش بسیار مهم است. کودکان در سن رشد، باید پروتئین، کلسیم، ویتامین D و سایر املاح ضروری برای سلامت استخوانها را دریافت کنند. به دلیل اینکه بلند شدن قد در بزرگسالی غیرممکن است، والدین باید سعی کنند شرایطی را فراهم نمایند تا کودکان بتوانند با ورزش و تغذیه درست به سقف ژنتیکی خود برسند.

انسان تا چه سني قد می‌كشد؟

بلوغ یک فرایند است که برای هر فرد می تواند منحصر بفرد باشد. شروع بلوغ، اتمام بلوغ و سرعت پیشرفت بلوغ در افراد متفاوت است. ولی معمولا  این فرایند 2 تا 5 سال طول می کشد. در پسران بلوغ معمولا یک سال دیر تر از دختران شروع می‌شود. و حداکثر سرعت رشد، چه در دختران و چه در پسران، 1 تا 2 سال بعد از بروز اولین علائم بلوغ صورت می‌گیرد.

در دختران، حداکثر دو سال بعد از اولین قاعدگی، یعنی حدود 14 تا 15  سالگی، صفحات رشد بسته می‌شود. پسران معمولا تا سن 16 سالگی قد می‌کشند. البته در موارد نادر تا 19 سالگی هم رشد قدی گزارش شده است. پس از بسته شدن صفحات رشد، امکان بلند شدن استخوانها وجود ندارد. به عبارتی بلند شدن قد در بزرگسالی غیرممکن است.

رشد قد در بزرگسالی امکان‌پذیر است؟

باتوجه به توضیحاتی که در مورد روند رشد طولی استخوانها داده شد، متوجه شدید که بعد از بسته شدن صفحات رشد، به هیچ وجه امکان رشد طولی استخوانها وجود ندارد. بنابراین گول انواع تبلیغات خوش رنگ و لعاب سایت ها و پیج های اینستاگرامی را نخورید.

تنها راه افزایش طول استخوانها بعد از بسته شدن صفحات رشد، جراحی‌های سخت و پرهزینه است. بجز جراحی هیچ روشی برای بلند شدن طول استخوانها وجود ندارد.

افزایش قد در بزرگسالی با اصلاح قامت، نه رشد طولی استخوانها

در عصر جدید ، سبک زندگی ماشینی و بی تحرکی، از سنین کودکی، باعث تغییر فرم ستون فقرات در افراد می‌شود.

افزایش انحنای ستون فقرات در ناحیه توراسیس (سینه ای) و همینطور در ناحیه لوردوزیز (کمر) شیوع زیادی دارد. به اصطلاح اکثر افراد (در اصطلاح عامه) قوز می‌کنند و یا گودی کمرشان بیش از اندازه است.

حالا تصور کنید با اصلاح انحنای ستون فقرات  در ناحیه پشت، چقدر راستای قامتی و قد فرد می‌تواند تغییر کند! این عارضه به خاطر ضعف عضلات پشت، طرز اشتباه نشستن، کار کردن نامناسب با کامپیوتر و موبایل ایجاد می‌شود.

در شکل 4 هم هایپرلوردوزیس (گودی کمر بیش از حد) را ملاحظه می‌فرمایید. در این عارضه، ضعف عضلات شکم، و عضلات سرینی (نشیمنگاه) و عضلات پشت ران، در کنار کوتاهی عضلات سوئز خاصرهای و راست‌کننده ستون فقرات، باعث چرخش لگن به جلو و افزایش انحنای ستون فقرات در ناحیه پایینی کمر می‌شود.

بنا بر این تنها راه افزایش قد در بزرگسالی (اصلاح قامت و نه رشد طولی استخوان)، اصلاح راستای قامت است و به هیچ وجه امکان افزایش طول استخوانها وجود ندارد. 

کاهش قد بعد از بارداری و زایمان!

در دوران بارداری، با بزرگ شدن شکم مرکز ثقل بدن تغییر می‌کند. بدن برای حفظ تعادل، ناچار است تا با افزایش انحنا در ناحیه کمر، بالاتنه را به عقب بدهد. و سر کمی به جلو متمایل می‌شود. در نتیجه این تغییرات، انحنا هم در ناحیه کمر و هم در ناحیه بین دو کتف افزایش می‌یابد.

بعد از زایمان در صورتی که عضلات تقویت نشوند، این وضعیت می‌تواند تشدید شود. ضعف در عضلات شکم، کمر و پشت و سرشانه، در کنار به آغوش گرفتن‌های مداوم، منجر به تغییر پاسچر بدن می‌شود. منظور از پاسچر همان راستای قامت است. در نتیجه این  تغییرات، قامت خانمها کوتاه‌تر بنظر می‌رسد.

ورزش در بارداری با تقویت عضلات می‌تواند به پیشگیری از این تغییرات کمک کند. بهتر است که ورزش را قبل از دوران بارداری شروع کنید. با این حال اگر قبل از بارداری اهل ورزش نبوده اید، نگران نباشید. می‌توانید از همان هفته‌های ابتدای بارداری ورزش را شروع کنید. قبل از انجام ورزش های دوران بارداری سه ماه اول حتما با پزشک متخصص خود مشورت کنید.

توصیه می‌شود در انتخاب ورزشهای دوران بارداری، حتما سابقه تمرینی خود را در نظر بگیرید. اینکه ورزش بارداری سه ماه اول سطح پیشرفته، متوسط یا مبتدی را انجام دهید به سطح آمادگی جسمانی و سابقه تمرینی شما بستگی دارد. البته در سه ماهه اول بارداری، به دلیل تغییرات هورمونی و ویار، ممکن است احساس خستگی یا کمبود انرژی کنید حتما ورزشها را متناسب با شرایط جسمی خود انتخاب کنید.

با ورود به سه‌ماهه دوم بارداری معمولا سطح انرژی مادر افزایش می‌یابد و ویار بارداری کمتر می‌شود. به همین دلیل حتی کسانی که در سه ماهه اول حس و حال ورزش کردن را نداشته باشند می‌توانند با ورود به سه ماهه دوم ورزش را شروع کنند. تاکید می‌کنیم که قبل از شروع هر ورزشی حتما با پزشک متخصص خود مشورت کنید. اگر سابقه تمرینی شما کمتر از 6 ماه است می‌توانید ورزش بارداری سه ماهه دوم سطح مبتدی را انجام دهید ولی اگر سابقه تمرینی‌تان بین 6 ماه تا یک سال است، ورزش بارداری سه ماه دوم سطح متوسط برایتان مناسب است.

ورزش در سه ماهه دوم به این دلیل اهمیت پیدا می‌کند که شما می‌توانید با تقویت عضلات خود از دردهای مفصلی در این دوران پیشگیری کنید. با انجام ورزش بارداری ماه پنجم و ششم، بدن خود را برای ورود به سه ماهه سوم آماده می‌کنید.

با ادامه ورزش و تقویت عضلات در سه ماهه سوم، هم زایمان راحتتری خواهید داشت، و هم ریکاوری بعد از زایمان سریعتر و بهتر انجام می‌شود. وقتی عضلات تقویت شده باشند، قوز کردن موقع شیردهی کمتر می‌شود و پاسچر (قامت) مادر کمتر تحت تاثیر بارداری و شیردهی قرار می‌گیرد.

چطور از کاهش قد در بزرگسالی پیشگیری کنیم؟

اگرچه بلند شدن قد در بزرگسالی غیر ممکن است ولی می‌توان از کوتاه شدن قد در میانسالی و کهنسالی پیشگیری کرد. حتما متوجه شده اید که پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها قدی کوتاه تر از دوران جوانی‌شان دارند. کاهش قد با افزایش سن در تمام نژاد ها و هم در زنان و مردان اتفاق می‌افتد. کاهش قد، به خاطر تغییرات بوجود آمده در بافت استخوانها، میزان توده عضلانی و فرم مفاصل ایجاد می‌شود.

بعد از سن 40 سالگی، هر 10 سال حدود 1 سانتی متر از قد انسان کاسته می‌شود . و این روند بعد از سن 70 سالگی تسریع می‌شود. در کل تا سنین پیری حدود 2.5 تا 7.5 سانتی متر از قد انسان کاسته می‌شود.

با ورزش، تغذیه صحیح و داشتن یک سبک زندگی فعال، می توانید از کاهش قد جلوگیری کنید. چرا که کاهش قد به خاطر خمیده شدن استخوانها (به خاطر کاهش تراکم استخوانها)، و خمیده شدن قامت انسان از ناحیه ستون فقرات(به خاطر تحلیل و ضعف عضلات نگه دارنده) اتفاق می‌افتد و این موارد از روشهای زیر تا حد زیادی قابل پیشگیری هستند:

•  داشتن ورزش منظم
•  تقویت عضلات
•  حفظ تراکم استخوانها (ورزش و مصرف کلسیم،منیزیوم و ویتامین D کافی)
• تغذیه درست
• اصلاح عادتهای نشستن و ایستادن

منابع

https://neorthopt.com

https://www.healthline.com